Geliefde gemeente van onze Here Jezus Christus,

Het is toch wat de verhalen over de vroegste geschiedenis van de mensheid. Het is een refrein van schandalen. Van zondeval, naar Kaïn die zijn broertje doodslaat, naar Lamech die iedereen naar de grond hoekt als je hem ook maar verkeerd aankijkt, naar de zondvloed, naar Noach’s familieperikelen, naar vandaag de toren van Babel. In een prachtig vertelboek dat sommigen vast nog wel kennen ‘De voorzeide leer’ van ds. C. Vonk spreekt men over voortgaand verderf en herhaald herstel. Nou dat is het wel ja.

Ja ook herhaald herstel. Steeds weer, zo ontdekten we, begint God opnieuw met mensen.  Dat hoeft Hij niet te doen, maar Hij doet het wel ook voor jou en mij. De geschiedenis vandaag lijkt niet over herstel te gaan, en toch bouwt God ook door de vloek van spraakverwarring heen aan Zijn Koninkrijk. Hij breekt het rijk van mensen af, maar Hij bouwt het Zijne op. Vandaar de wat cryptische titel:

Babel, angst en Gods Koninkrijk: je veilig weten in de wil van God

Ik ga uitleggen dat de mensen in Babel uit angst voor de onzekerheid van het leven niet hun veiligheid zoeken in God, maar in elkaar. De Bijbel spreekt vaak over twee soorten steden. Je hebt steden waarin mensen vertrouwen op eigen kracht, onderdrukkende regimes waar God geen rol inneemt, en de stad van God, Jeruzalem, de stad van vrede en gerechtigheid. Babel is de eerste stad. Doordat mensen hun veiligheid buiten God om zoeken, missen zij hun doel. Hun doel: het doen van Gods wil die goed en rechtvaardig is.

Ik ga uitwerken dat dit vandaag niet anders is. Op de titel-dia zie je een moderne stad. Rechts een moskee en links een kerk. Vandaag regeert angst en onzekerheid ook voortdurend het wereldtoneel. Angst voor economische crises, angst voor alle vormen van religie en terrorisme, angst voor groeiende conflicten tussen de naties, angst voor dictatoriale leiders, angst voor buitenlanders en immigratie. Het zijn allemaal dingen waar je bang van kan worden. Maar op welke stad vertrouw jij? Is het Babel, of de stad van God. Waar zoek jij je veiligheid? Wat zijn de oplossingen in jouw meningen?

Van Babel, en angst ga ik naar God. Zo is dit verhaal ook ingedeeld. Vers 1-4 gaan over de mensen. Vers 5-9 over Gods reactie. Ik ga afsluiten hoe God daar in Babel bouwt aan zijn Koninkrijk en hoe  wij daarin hernieuwd vertrouwen en vastheid mogen vinden nu in Christus het Koninkrijk nabij gekomen is in ons leven.

Angst bouwt Babel

We lezen dat de mensen samen één taal spreken, en we zien dat ze als één blok optrekken. De verteller maakt niet duidelijk wie die mensen zijn. Gaat het hier om de mensheid in zijn geheel? Of, is dit een detail uit de grotere volkerenlijst uit Genesis 10? Gaat het toch weer over de kinderen van Cham en was de taal die ze spraken wellicht net als Engels vandaag een wereldtaal? Nimrod, kleinzoon van Cham en de eerste warrior, bleek oprichter te zijn van de beruchte stadstaten in Babylonië. Babel is er maar één van.

Genesis 11:4 (HSV)

En zij zeiden: Kom, laten wij voor ons een stad bouwen, en een toren waarvan de top in de hemel reikt, en laten we voor ons een naam maken, anders worden wij over heel de aarde verspreid!

Het moet een indrukwekkende stad worden. En er is wat bijzonders aan de stad. De stad krijgt een toren die tot aan de hemel reikt. Wat is de betekenis van deze stad met zijn hemelhoge toren?

En berust dit verhaal op historische gronden? Het antwoord daarop is ja! Omstreeks 4000 jaar voor Christus bestonden er tempeltorens. Ze bestonden eerder dan piramiden. De Babyloniërs hadden zogenaamde tempeltorens, een Ziggoerat. De toren had een trap zodat de god Marduk kon afdalen naar de aarde. Boven op de toren was een bed voor de goden, zodat hij ook kon logeren. Daarom sprak men over de poort naar de hemel. Men heeft zeer sterke vermoedens dat Babel over deze tempeltoren gaat. Elke sterke stadstaat in die regio had zo’n indrukwekkende toren. Dat zelfs Israël duizenden kilometers verderop van die torens afwist zegt ons genoeg dat dit naast piramiden wereldwonders waren. Er staat er geen meer overeind, maar er zijn wel fundamenten gevonden en die zijn alsnog indrukwekkend.

Met zo’n bouwwerk wordt je beroemd! In het Hebreeuws staat er: dan maken we naam. Naam maken, dat is dat iedereen je naam kent, je naam noemt, en er vol ontzag over spreekt. Je zou kunnen zeggen dat je bovengemiddeld opvalt. Wij steken er met kop en schouders bovenuit, wij zijn superieur.

Maar waarom willen ze dat zo graag. Het tweede gedeelte van hun motief geeft daar het antwoord op! Ze zijn bang dat ze verspreid raken over de wereld. Angst is hun raadgever. Ze willen niet verspreid raken, want dan voelen ze zich onveilig, daar in het onbekende. Maar als we samen blijven, en we maken iets groots en we behouden dat, dan zullen we het redden!

Was dat ook Gods plan met hun leven? Dat samenklonteren en naam maken? Nee. Toen Adam en Eva geschapen werden gaf God de opdracht om heel de aarde te vullen. En toen Noach uit de ark kwam, herhaalde Hij die opdracht. Maar hier lezen we dat de mensheid precies het omgekeerde doet. In plaats van dat ze hun veiligheid vinden in Hem en zijn Naam groot maken als goede beheerders van heel de aarde,  klitten ze samen, beroemen ze zich op eigen kunnen, zoeken ze zekerheid in het tastbare.

Babel is op angst gebouwd, veiligheid gevonden in een sterke stad, maar niet in God, en niet in vertrouwen op zijn wil die goed is. Dat gebeurt er dus in de oudste mensheid. Maar is het vandaag zoveel anders? We leven ook vandaag in een wereld vol angst. De wereldorde verandert snel. Amerika wordt zo langzamerhand rechts ingehaald door China. China gelooft niet in God, maar brengt zelf verlossing. Zo mogen Chinese christenen geen kruis meer in huis hebben maar moeten ze een foto van hun leider op de schouw plaatsen als symbool dat niet Jezus maar de volkspartij redt. Is dat onze toekomst? China heeft reeds uitgesproken dat ze niet langer wensen te worden geregeerd door de westerse (en veelal op het christendom gestoelde) waarden.

Her en der in de wereld staan grote en sterke leiders op die vooral lijken te geloven in dreigende taal, makkelijke oplossingen en een duidelijke vijand. Die sterke leiders worden in democratische landen gekozen door het volk. Blijkbaar is er een sterke behoefte aan stevige taal en makkelijke oplossingen in een complexe en moeilijke wereld. Maar met de komst van grootmeesters in grootspraak, groeit ook de dreiging en de angst. Vijandsbeelden worden gevoed, en er wordt stevig getimmerd aan machtsblokken. De EU dijt immer uit, en het is haast geen toeval dat één van hun hoofdgebouwen in Straatsburg een replica is van Pieter Breugels ‘Toren van Babel’. De ChristenUnie en SGP verkondigen daarom ook Superstaat nee, samenwerking ja!

In Nederland is er een verlangen naar een Nederland voor de Nederlanders. De problemen bij de opvang van asielzoekers voeden een sterke behoefte aan dichte grenzen. Hogere misdaadcijfers onder sommige bevolkingsgroepen dragen niet bij aan het onderlinge vertrouwen. Overal in Europese steden zien we gettovorming. Maar die gettovorming kon wel ontstaan omdat de oorspronkelijke bevolking zich terugtrok in vertrouwde wijken met geraniums en schuttingen. Ik herken de angst en het verlangen naar het vertrouwde.

Angst regeert de wereld, regeert het ook jouw hart? Waaruit blijkt dat? Is het moeilijk om te delen van je bezit? Vindt je het spanned om op mensen af te stappen die buiten je comfortzone liggen? Is het moeilijk om gastvrij te zijn voor de onbekende buurman, de eenzame broeder of zuster, de buitenlander in de straat?

Veiligheid, zoeken we het allemaal niet bij tijd en wijle buiten God om? Laten we daarmee vaak onze roeping niet liggen om de wereld in te gaan?

Angst bouwt Babel

maar God bouwt zijn Koninkrijk

Tot nu toe hebben we van God niets gehoord. In het midden van de tekst, als een scharnierpunt komt God deze geschiedenis binnen. En hoe!

Genesis 11:5

Maar toen daalde de HEER af om te kijken naar de stad en de toren die de mensen aan het bouwen waren.

De mensen bouwen een toren tot in de hemel, maar de verteller vermeldt ironisch dat God moet afdalen om die stad en toren eens van dichtbij te zien. Natuurlijk hoeft God dat niet echt. De verteller maakt met mensentaal duidelijk dat wat in mensenogen heel wat is, in Gods ogen nog steeds nietig is.

Ik bedoel maar, de Schepper van hemel en aarde die bergen van kilometers hoog heeft gemaakt, en zeeën van honderden kilometers diep, ja de Schepper die alles heeft gemaakt, die ziet alles in het goede perspectief.

Wat een troost vandaag de dag. Voor ons mensen groeien dingen snel boven het hoofd. Wij hebben geen grip op de geopolitieke ontwikkelingen. Wat in de wereld gebeurt, zien we met lede ogen aan. Maar voor God is het niet oncontroleerbaar of te groot. Zelfs de grootste wereldrijken heeft Hij doen instorten. Of het nu het Babylonische Rijk is, of nazi-Duitsland. God ziet het ‘van boven’. Zo’n trap naar de hemel was die toren dus niet. De mensen voelen zich heel zeker dat de ze hemel naar de aarde hadden gehaald, in hun safe zone met hun godenhotel, maar ze waren in werkelijkheid mijlenver van God verwijderd.

God daalt dus af om te zien wat daar beneden gebeurt. Maar hoe klein het in zijn ogen ook is, God neemt de mensen volstrekt serieus:

Genesis 11:6 NBV

Dit is één volk en ze spreken allemaal een en dezelfde taal, dacht de heer, en wat ze nu doen is nog maar het begin. Alles wat ze verder nog van plan zijn, ligt nu binnen hun bereik.

Wat bedoelt God hiermee? Is God bang dat de mens Hem te sterk wordt? Nee, God ziet dat de mensheid weer afstevent op een ramp. God ziet dat de mensheid collectief van God wegloopt.  Het is feitelijk God verruilen voor de veiligheid van menselijke macht en aanzien. Tim Keller spreekt over trots. Dit is nog maar het begin van rebellie. Als dit zo doorgaat dan zal de mens totaal verwijderd raken van God en zijn plan voor de wereld. Reken maar dat onrecht dan hand over hand zal toenemen.

En daarom besluit God

Genesis 11:7-8

Laten wij naar hen toe gaan en spraakverwarring onder hen teweegbrengen, zodat ze elkaar niet meer verstaan. De HEER verspreidde hen van daar over de hele aarde, en de bouw van de stad werd gestaakt.

Waar de mensen zonder God hun veiligheid vonden in elkaar en in een versterkte stad, daar bouwt God aan zijn Koninkrijk en Zijn Naam door spraakverwarring te bewerken. Van poort naar de hemel, naar een stad vol gebabbel. Hoewel het om een oordeel gaat, zit ook hierin weer herstel. God herstelt de verhoudingen zoals ze zouden moeten zijn. God herstelt zijn koningschap door de mensen uiteen te drijven. Op die manier gaan ze alsnog doen waarvoor de mens bedoeld is: de aarde bevolken. Babel wordt gebroken. De bouw wordt gestaakt.

Angst bouwt Babel, maar God bouwt zijn Koninkrijk

tot in eeuwigheid

Tim Keller¹Keller, T., Gracious Justice. How God’s Grace Makes us Just (London: Hodder & Stoughton 2010), 121 schrijft dat de conflicten en het racisme in de wereld een direct gevolg zijn van onze ongehoorzaamheid aan God. De mens wilde het op eigen kracht doen om zo de onzekerheid van dit leven de baas te zijn. De spraakverwarring die God bracht, stuurde hen de wereld weer in. Maar in plaats van in het onbekende God te zoeken, zochten ze hun veiligheid in macht en conflict. Volkeren zagen elkaar niet langer als broeders maar als bedreiging. Wapenwedlopen zijn zo oud als de weg naar Rome, van broederschap naar broederhaat.

Reken maar dat onze rechtvaardige God getroffen is in zijn hart dat hij zoveel haat ziet tussen mensen die uiteindelijk elkaars broeders zijn. Maar God heeft niet werkeloos toegekeken. Te midden van die eigenwijze mensen is God heel klein begonnen bij een man waar we volgende week meer over horen: Abram. Abram werd door God het onbekende ingestuurd, en Hij gehoorzaamde. Hij wist zich veilig in de wil van God ook al ging dat met vallen en opstaan. De gelovige Abraham is aartsvader van Israël. Die ook moest leren vertrouwen op God middenin het onbekende. Ook dat ging met vallen en opstaan en leek gedoemd te mislukken. God zelf moest blijven timmeren aan zijn Koninkrijk.

Dat deed Hij toen met Pinksteren zich een wonder voltrok. Waar in Babel spraakverwarring ontstond, daar hoorden in Jeruzalem mensen uit alle volken het evangelie van Jezus in hun eigen taal. God bouwt Zijn Koninkrijk door Jezus naar ons te zenden. Hij schenkt ons wat wij op eigen kracht niet konden krijgen: veiligheid in een onzeker bestaan. Jezus stapte het onbekende in om te doen wat Gods wil is. Hij vertrouwde volledig op Vaders wil en werd zo onze redding. Aan Hem is alle macht gegeven op hemel en aarde. Hij vestigt Gods Koninkrijk in mensenharten uit alle volken die samen geënt op Israël een Godsvolk vormen die zich veilig weten in de wil van God. Dit volk stuurt God opnieuw de wereld in.

Zo dus bouwt God verder aan zijn Koninkrijk door in Babel de mensen te verwarren en uiteen te drijven, hup de wereld in. Zo bouwt God verder aan zijn Koninkrijk door met Pinksteren in alle talen het evangelie van Jezus te verkondigen en mensen als ambassadeurs van zijn Rijk de wereld in te sturen. Ook dit volk moet namens Jezus hup de wereld in. Niet in angst, maar vol vertrouwen op Jezus en de Vader. Hup de wereld in, verbindingen leggen met mensen die we normaal niet aanspreken. Hup de wereld in, niet je veiligheid zoeken in je bezit, in een rustig leven, maar in God die ons zijn gaven geeft om ervan te delen. Hup de wereld in, tegen nationalisme en racisme, een boodschap van genade verkondigen, bevrijd van angst uit je bubbel stappen om een dienaar te worden van Gods gerechtigheid die al onze grenzen overschrijdt.

Amen